Dzisiejsza data:

Fundacje kościelne

Mówiąc o miejskich przywilejach i dowodach przychylności piastowskich książąt względem miasta, nie należy zapominać, że wyrażała się ona także w przywilejach i fundacjach na rzecz powstających w mieście instytucji i kongregacji kościelnych. Rozwój kultury, piśmiennictwa, muzyki, ale także właściwe funkcjonowanie administracji i dyplomacji, opierało się w średniowieczu przeważnie na kadrach duchownych. Rola wspólnot klasztornych w dziejach Krakowa jest trudna do przecenienia. Mnichem był najprawdopodobniej twórca pierwszej kroniki polskiej Gal Anonim, cysterskim mnichem, wpierw biskupem krakowskim, był twórca drugiej kroniki ojczystych dziejów, Wincenty Kadłubek. Począwszy od Tynieckiego opactwa OO Benedyktynów,

Fot. 24. Opactwo Benedyktynów w Tyńcu, XI w.

  założonego jeszcze w XI wieku, Kraków stał się miastem licznych fundacji kościelnych, najczęściej pierwszych w Polsce. W połowie XII wieku możnowładca Jaksa Gryfita umieścił na Zwierzyńcu Norbertanki,

Fot. 25. Klasztor Norbertanek, XII wiek

  w 1222 biskup krakowski Iwo Odrowąż osadził w podkrakowskiej Mogile Cystersów, a rok później sprowadził do Krakowa Dominikanów.

Fot. 26. Kościół OO Dominikanów pod wezwaniem Najświętszej Trójcy, XIII wiek

  W 1237 Henryk Pobożny zaprosił do miasta Franciszkanów.

Fot. 27. Klasztor OO Franciszkanów pod wezwaniem św. Franciszka,
widok od strony pl. Wszystkich Świętych, XIII wiek

   W 1363 na Kazimierzu osiedli Augustianie, w 1397 na Garbarach Karmelici,

Fot. 28. Kalwaria przy Kościele OO Karmelitów Trzewiczkowych

   sprowadzeni przez królową Jadwigę, a w 1455 na Stradomiu Bernardyni,


Fot. 29. Kościół OO Bernardynów pod wezwaniem św. Bernarda, XVII wiek,
arch. Krzysztof Mieroszewski

   o których przybycie zabiegał gorąco król Kazimierz Jagiellończyk. Do wielkiego znaczenia na dworze Zygmunta III Wazy doszli, sprowadzeni w 1588 do Krakowa, Bracia z Towarzystwa Jezusowego, popularnie zwani Jezuitami. W 1609 możny kupiec krakowski Walerian Montelupi sprowadził OO Bonifratrów.


Fot. 30. Portret kupca krakowskiego Waleriana Montelupiego, kościół OO Bonifratrów w Krakowie, fot. Jacek Kubiena



Fot. 31. Kościół i Klasztor OO Bonifratrów, XVII/XVIII wiek

  W XVII wieku w Krakowie osiadły też Dominikanki, Wizytki, Pijarzy, Misjonarze, Kapucyni, a listę tę powiększyło założenie w wieku XVIII konwentu SS Karmelitanek. Lista ta oczywiście nie jest kompletna. Obecność licznych konwentów klasztornych w Krakowie nadawała miastu szczególną specyfikę, stworzyło z niego skarbnicę niezliczonych dóbr kultury, wśród których należy wymienić gotyckie świątynie Franciszkanów,

Fot. 32. Klasztor Franciszkanów, widok od strony północnej

  Dominikanów i Augustianów, barokowe kościoły św. św. Piotra i Pawła (wzniesiony dla Jezuitów), św. Bernarda i XVIII wieczne świątynie OO Misjonarzy i OO Paulinów na Skałce.

Fot. 33. Kościół św. św. Piotra i Pawła, 1596-1625,
arch. J. Trevano

Fot. 34. Kościół św. Bernarda, XVII wiek

Fot. 35. Klasztor OO Paulinów na Skałce

      W scriptoriach zakonnych powstawały najcenniejsze dokumenty polskiej annalistyki i iluminatorstwa, jak choćby bezcenne, z warsztatu mogilskiego mnicha Jana Samostrzelnika (XVI wiek), a na potrzeby liturgiczne zamawiano w miejscowych warsztatach liczne precjoza świadczące o wysokim poziomie krakowskiego rzemiosła artystycznego.
           W XVII wieku stale rosnąca liczba fundacji klasztornych stworzyła jednak niekorzystną strukturę własnościową w mieście przyczyniając się pośrednio do upadku stanu mieszczańskiego w Polsce.